هوش مصنوعی چیست؟ تعریف، کاربردها و انواع
بیاموزید که هوش مصنوعی در واقع چیست، امروزه چگونه استفاده می‌شود و در آینده چه کاربردهایی ممکن است داشته باشد.
هوش مصنوعی (AI) به سیستم‌های کامپیوتری اشاره دارد که قادرند وظایف پیچیده‌ای را انجام دهند که قبلاً فقط انسان‌ها می‌توانستند انجام دهند، مثل استدلال کردن، تصمیم‌گیری یا حل مسائل.
امروزه اصطلاح "هوش مصنوعی" طیف وسیعی از فناوری‌ها را شامل می‌شود که بسیاری از خدمات و کالاهایی را که هر روز استفاده می‌کنیم، قدرت می‌بخشد. از اپلیکیشن‌هایی که سریال‌های تلویزیونی پیشنهاد می‌دهند تا چت‌بات‌هایی که در لحظه پشتیبانی مشتری ارائه می‌کنند. اما آیا واقعاً همه این‌ها همان چیزی است که ما از هوش مصنوعی تصور می‌کنیم؟ و اگر نه، چرا این اصطلاح را این‌قدر زیاد استفاده می‌کنیم؟
در این مقاله، با هوش مصنوعی، کارهایی که انجام می‌دهد و انواع مختلف آن بیشتر آشنا خواهید شد. در نهایت، با برخی از مزایا و خطرات آن آشنا می‌شوید.
هوش مصنوعی چیست؟
هوش مصنوعی (AI) نظریه و توسعه سیستم‌های کامپیوتری است که قادرند وظایفی را انجام دهند که قبلاً به هوش انسانی نیاز داشتند، مثل تشخیص گفتار، تصمیم‌گیری و شناسایی الگوها. AI یک اصطلاح کلی است که شامل مجموعه‌ای از فناوری‌ها مانند یادگیری ماشین، یادگیری عمیق و پردازش زبان طبیعی (NLP) می‌شود.
با این حال، بسیاری از افراد در این موضوع اختلاف نظر دارند که آیا این فناوری‌ها واقعاً هوش مصنوعی محسوب می‌شوند یا نه. برخی معتقدند بیشتر تکنولوژی‌هایی که امروزه در دنیای واقعی استفاده می‌شوند، در واقع نسخه‌های پیشرفته‌ای از یادگیری ماشین هستند و فقط اولین قدم به سمت هوش مصنوعی عمومی (GAI) به شمار می‌روند.
با وجود این بحث‌های فلسفی که آیا ماشین‌های واقعاً هوشمند وجود دارند یا نه، بیشتر افراد وقتی از AI صحبت می‌کنند، منظورشان مجموعه‌ای از فناوری‌های مبتنی بر یادگیری ماشین است. مثلاً فناوری‌هایی مثل ChatGPT یا بینایی کامپیوتری که به ماشین‌ها اجازه می‌دهند کارهایی را انجام دهند که قبلاً فقط انسان‌ها قادر به انجام آن‌ها بودند، مثل تولید محتوا، رانندگی خودرو یا تحلیل داده‌ها.
مثال‌هایی از هوش مصنوعی
با اینکه ربات‌های انسان‌نما که معمولاً با هوش مصنوعی مرتبط می‌شوند (مثل Data از سریال Star Trek: The Next Generation یا T-800 از فیلم ترمیناتور) هنوز وجود ندارند، احتمالاً شما تا به حال بارها با خدمات یا دستگاه‌های مبتنی بر یادگیری ماشین تعامل داشته‌اید.
در ساده‌ترین سطح، یادگیری ماشین از الگوریتم‌هایی که با داده‌ها آموزش داده شده‌اند استفاده می‌کند تا مدل‌های یادگیری بسازد که به سیستم‌های کامپیوتری اجازه می‌دهد وظایفی مثل پیشنهاد آهنگ، پیدا کردن سریع‌ترین مسیر سفر یا ترجمه متن از یک زبان به زبان دیگر را انجام دهند. برخی از رایج‌ترین مثال‌های AI که امروزه استفاده می‌شوند عبارتند از:
ChatGPT: از مدل‌های زبان بزرگ (LLMs) استفاده می‌کند تا به سوالات یا نظرات شما پاسخ دهد و متن تولید کند.
Google Translate: از الگوریتم‌های یادگیری عمیق برای ترجمه متن بین زبان‌ها استفاده می‌کند.
Netflix: از الگوریتم‌های یادگیری ماشین استفاده می‌کند تا براساس تاریخچه تماشای قبلی کاربران، پیشنهادات شخصی‌سازی‌شده ارائه دهد.
Tesla: از بینایی کامپیوتری برای ارائه قابلیت‌های خودران به خودروهای خود استفاده می‌کند.
هوش مصنوعی در محیط کار
هوش مصنوعی در بسیاری از صنایع به کار گرفته شده است. خودکارسازی وظایفی که نیازی به دخالت انسانی ندارند، باعث صرفه‌جویی در زمان و هزینه می‌شود و همچنین می‌تواند خطر اشتباهات انسانی را کاهش دهد. در اینجا به چند روش استفاده از AI در صنایع مختلف اشاره شده است:
هوش مصنوعی در صنعت مالی:
یکی از کاربردهای برجسته هوش مصنوعی در صنعت مالی، تشخیص تقلب است. توانایی AI در تحلیل حجم زیادی از داده‌ها به آن اجازه می‌دهد تا ناهنجاری‌ها یا الگوهایی که به رفتارهای تقلبی اشاره دارند را شناسایی کند.
صنعت بهداشت و درمان:
ربات‌های مجهز به هوش مصنوعی می‌توانند در جراحی‌های حساس در نزدیکی اندام‌ها یا بافت‌های بسیار ظریف کمک کنند تا خطر از دست دادن خون یا عفونت کاهش یابد.
هوش مصنوعی عمومی چیست؟
هوش مصنوعی عمومی (AGI) به حالتی نظری اشاره دارد که در آن سیستم‌های کامپیوتری قادر خواهند بود به سطح هوش انسانی برسند یا حتی از آن فراتر روند. به عبارتی دیگر، AGI همان "هوش مصنوعی واقعی" است که در بسیاری از رمان‌های علمی تخیلی، سریال‌ها، فیلم‌ها و کمیک‌ها به تصویر کشیده شده است.
اما در مورد معنای دقیق "هوش مصنوعی"، محققان هنوز توافق ندارند که چگونه باید هوش مصنوعی عمومی واقعی را تشخیص داد. معروف‌ترین رویکرد برای شناسایی اینکه آیا یک ماشین هوشمند است یا نه، آزمون تورینگ یا بازی تقلید نام دارد، آزمایشی که اولین بار توسط ریاضیدان، دانشمند کامپیوتر و رمزنگار مشهور آلن تورینگ در مقاله‌ای در سال ۱۹۵۰ درباره هوش کامپیوتری مطرح شد. تورینگ در آن مقاله، یک بازی سه نفره را توصیف کرد که در آن یک انسان به عنوان "بازجو" باید از طریق متن با یک انسان دیگر و یک ماشین ارتباط برقرار کند و قضاوت کند که هر پاسخ توسط کدام یک نوشته شده است. اگر بازجو نتواند به طور قابل اعتمادی انسان را تشخیص دهد، تورینگ می‌گوید که می‌توان گفت ماشین هوشمند است.
اما موضوع پیچیده‌تر از این است، زیرا محققان و فیلسوفان هنوز هم توافق ندارند که آیا ما در حال رسیدن به AGI هستیم، یا اینکه هنوز خیلی دور است، یا حتی شاید کاملاً غیرممکن باشد. به عنوان مثال، در حالی که یک مقاله اخیر از Microsoft Research و OpenAI ادعا می‌کند که ChatGPT-4 یک شکل اولیه از AGI است، بسیاری از محققان به این ادعاها شک دارند و معتقدند این ادعاها بیشتر برای تبلیغات مطرح شده است.
صرف نظر از اینکه چقدر تا دستیابی به AGI فاصله داریم، می‌توانید فرض کنید که وقتی کسی از اصطلاح هوش مصنوعی عمومی استفاده می‌کند، منظورش همان برنامه‌های کامپیوتری و ماشین‌های هوشمندی است که معمولاً در آثار علمی تخیلی محبوب دیده می‌شوند.
هوش مصنوعی قوی در مقابل هوش مصنوعی ضعیف
وقتی در مورد هوش مصنوعی تحقیق می‌کنید، ممکن است با اصطلاحات "هوش مصنوعی قوی" و "هوش مصنوعی ضعیف" مواجه شده باشید. شاید این اصطلاحات کمی گیج‌کننده به نظر برسند، اما احتمالاً تا حدودی با معنای آن‌ها آشنا هستید.
هوش مصنوعی قوی در واقع به هوش مصنوعی‌ای اشاره دارد که دارای سطح هوش عمومی انسانی باشد. به عبارت دیگر، این فقط یک روش دیگر برای توصیف هوش مصنوعی عمومی (AGI) است.
در مقابل، هوش مصنوعی ضعیف به استفاده محدود و مشخص از فناوری‌های رایج هوش مصنوعی، مثل یادگیری ماشین یا یادگیری عمیق برای انجام وظایف خاص، مانند بازی شطرنج، پیشنهاد آهنگ یا هدایت خودرو اشاره دارد. این نوع هوش مصنوعی که با نام هوش مصنوعی محدود (ANI) هم شناخته می‌شود، همان نوع AI است که ما هر روز از آن استفاده می‌کنیم.
۴ نوع هوش مصنوعی
با تلاش محققان برای ساختن فرم‌های پیشرفته‌تر از هوش مصنوعی، آن‌ها باید درک دقیق‌تری از مفاهیمی مانند هوش و حتی آگاهی به دست آورند. در تلاش برای روشن کردن این مفاهیم، محققان چهار نوع هوش مصنوعی را تعریف کرده‌اند.
در اینجا خلاصه‌ای از هر نوع هوش مصنوعی آمده است، طبق گفته پروفسور آرند هینتز از دانشگاه میشیگان:
ماشین‌های واکنشی
ماشین‌های واکنشی ابتدایی‌ترین نوع هوش مصنوعی هستند. این ماشین‌ها هیچ‌گونه دانش از رویدادهای گذشته ندارند و فقط به آنچه در لحظه جلوی آن‌هاست، واکنش نشان می‌دهند. در نتیجه، آن‌ها فقط می‌توانند وظایف خاص و پیشرفته را در یک محدوده بسیار محدود انجام دهند، مثل بازی شطرنج، و قادر به انجام کارهایی خارج از این زمینه محدود نیستند.
ماشین‌های با حافظه محدود
ماشین‌های با حافظه محدود تا حدی می‌توانند رویدادهای گذشته را درک کنند. آن‌ها می‌توانند بیشتر از ماشین‌های واکنشی با دنیای اطراف خود تعامل داشته باشند. به عنوان مثال، خودروهای خودران از نوعی حافظه محدود برای انجام پیچ‌ها، مشاهده خودروهای نزدیک و تنظیم سرعت استفاده می‌کنند. با این حال، ماشین‌های با حافظه محدود نمی‌توانند درکی کامل از جهان به دست آورند، زیرا به یادآوری محدودی از رویدادهای گذشته تکیه می‌کنند که فقط در بازه زمانی کوتاهی استفاده می‌شود.
ماشین‌های با نظریه ذهن
ماشین‌هایی که دارای نظریه ذهن هستند، یک شکل اولیه از هوش مصنوعی عمومی را نشان می‌دهند. علاوه بر توانایی درک جهان، این نوع ماشین‌ها باید درکی از موجودات دیگر که در جهان وجود دارند نیز داشته باشند. اما تا به امروز، این واقعیت هنوز محقق نشده است.
ماشین‌های خودآگاه
ماشین‌های خودآگاه، از نظر تئوری، پیشرفته‌ترین نوع هوش مصنوعی هستند و باید درکی از جهان، دیگران و خود داشته باشند. این همان چیزی است که بیشتر مردم وقتی از دستیابی به هوش مصنوعی عمومی صحبت می‌کنند، منظورشان است. اما در حال حاضر، این موضوع هنوز واقعیتی بسیار دور از دسترس است.
مزایا و خطرات هوش مصنوعی
هوش مصنوعی کاربردهای گسترده‌ای دارد که می‌تواند نحوه کار و زندگی روزمره ما را متحول کند. در حالی که بسیاری از این تحولات هیجان‌انگیز هستند، مانند خودروهای خودران، دستیارهای مجازی، یا دستگاه‌های پوشیدنی در صنعت بهداشت و درمان، این فناوری‌ها چالش‌های زیادی را نیز به همراه دارند.
این یک تصویر پیچیده است که اغلب دو دیدگاه متضاد را فرا می‌خواند: یک آرمان‌شهر برای برخی و یک ویران‌شهر برای دیگران. واقعیت احتمالاً بسیار پیچیده‌تر خواهد بود. در اینجا به چند مورد از مزایا و خطرات احتمالی هوش مصنوعی اشاره می‌شود:
مزایای بالقوه
- دقت بیشتر برای برخی وظایف تکراری، مانند مونتاژ خودروها یا کامپیوترها.
- کاهش هزینه‌های عملیاتی به دلیل بهره‌وری بیشتر ماشین‌ها.
- افزایش شخصی‌سازی در خدمات و محصولات دیجیتال.
- بهبود تصمیم‌گیری در برخی موقعیت‌ها.
- قابلیت تولید سریع محتوای جدید، مانند متن یا تصاویر.
خطرات بالقوه
- از دست دادن شغل‌ها به دلیل افزایش خودکارسازی.
- پتانسیل بروز تعصب یا تبعیض به دلیل داده‌هایی که هوش مصنوعی بر اساس آن‌ها آموزش دیده است.
- نگرانی‌های ممکن در زمینه امنیت سایبری.
- کمبود شفافیت در نحوه رسیدن به تصمیمات، که منجر به راه‌حل‌های کمتر بهینه می‌شود.
- پتانسیل ایجاد اطلاعات نادرست و نقض ناآگاهانه قوانین و مقررات.
این‌ها تنها چند نمونه از مزایا و خطرات هوش مصنوعی برای جامعه هستند. وقتی از فناوری‌های جدید مثل هوش مصنوعی استفاده می‌کنیم، بهتر است با دید روشن و دقیق به آن نگاه کنیم و بدانیم چه چیزی هست و چه چیزی نیست. در نهایت، با قدرت زیاد، مسئولیت‌های زیادی هم همراه است.